فهرست مطالب

فصل دوّم: آيه ولايت

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُو وَالَّذِينَ ءَامَنُوا ْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَهُمْ رَ كِعُونَ).⁽¹⁾ بى گمان سَرْوَر و سرپرست شما، خداوند و پيامبر اوست و /1 كسانى هستند كه ايمان آورده اند; همان كسانى كه نماز بر پا مى دارند و در حال ركوع زكات مى دهند.

سرپرستى مسلمانان; بر عهده خداوند و پيامبر اوست: اللهُ وَرَسولُهُ. و سپس، در طولِ سرپرستى پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، از آنِ شمارى از مؤمنان است: وَالَّذِينَ ءَامَنُوا ْالَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَهُمْ رَ كِعُونَ). نه همه مؤمنان; چرا كه سرپرستى همه مؤمنان نسبت به همه، موجب هرج و مرج و مستلزم آشفتگى و از هم گسيختگىِ نظام اجتماعى است. در حالى كه خداوند در اين آيه (آيه ولايت) در مقام تشريع منصب ولايت و سرپرستى اى است، كه محور اصلى در تنظيم نهادهاى اجتماعى مسلمانان است. از اين رو، خداى تعالى با تعبير توصيفى: وَالَّذِينَ ءَامَنُوا ْ ... وَهُمْ رَ كِعُونَ )، به توصيفِ: وَالَّذِينَ ءَامَنُوا ْ )، پرداخته و مؤمنانى را منظور داشته است، كه نماز را بر پا مى دارند و زكات را مى پردازند; يعنى در شكل و قواره يك «قضيّه خارجى» كه بيانگرِ كارى ويژه از شخصى خاصّ است، گروهِ خاصّى از مؤمنان را، به سرپرستى مسلمانان برگزيده

است. به تعبير ديگر، همچنان كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) از سوى خداوند، ولىّ و سرور و سرپرست مسلمانان است، به تصريح كلام الهى گروهى از مؤمنان نيز، پس از پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، ولىّ و سرور و سرپرست مسلمانان خواهند بود. و اين حقيقت را، سبك و سياقِ آيه پيش به روشنى تأكيد و تأييد مى كند:

يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا ْمَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِى فَسَوْفَ يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْم يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُو أَذِلَّة عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّة عَلَى الْكَـفِرِينَ يُجَـهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَلـِم ذَ لِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَآءُ وَاللَّهُ وَ سِعٌ عَلِيمٌ).⁽¹⁾

اى مؤمنان: هر كس از دينش برگردد، خداوند به زودى گروهى را مى آورد كه دوستشان مى دارد و دوستش مى دارند; در برابر مؤمنان خاكسار و در برابر كافران دشوارند، در راه خداوند جهاد مى كنند و از سرزنش سرزنش گرى نمى هراسند. اين بخشش خداوند است كه به هر كس بخواهد ارزانى مى دارد و خداوند نعمت گسترى داناست.

و همين طور، سبك و سياق آيه اى كه در پى آيه مورد بحث آمده است:

وَمَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُو وَالَّذِينَ ءَامَنُوا ْفَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَــلِبُونَ).⁽²⁾

و هر كس سرورى و سرپرستى خداوند و پيامبرش و آنان را كه ايمان دارند، بپذيرد /1 بى گمان حزب خداوند پيروز است.

توضيح اين كه، در اين دو آيه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» خطاب، به همه مسلمانان است و قهراً ضمير متّصلِ «كُمْ» در «إِنَّمَا وَلِيُّكُمْ» نيز همه مسلمانان خواهند بود; يعنى ولىّ و سرپرست و سرورِ شما مسلمانان، تنها خداوند و پيامبر (صلى الله عليه وآله) و گروهى از مؤمنان اند; چرا كه سرپرستى همه مسلمانان بر همه آنان، به طور عام، لغو و بيهوده و از ساحتِ قدسِ حكمتِ الهى، كه در موقعيّتِ تشريع ولايت و سرپرستى براىِ امت است، به دور است. براى همين، در آيه ولايت،⁽¹⁾ فرمود: هر كس