(صفحه 198)
به گفته همراهش اعتماد كرد چنانچه بعد از انصراف از طواف در عدد شوطها شك كند، به آن اعتنا نكند و طواف محكوم به صحت است.
مسأله 605 ـ كثيرالشك به شك خود اعتنا نكند، و طبق حكم كثيرالشك در نماز عمل كند، و احتياط در اين است كه كسى را بگمارد تا تعداد اشواط را به او بگويد و طبق آن عمل كند.
شروع طواف از حجرالأسود و ختم به آن
مسأله 606 ـ لازم است طواف را عرفاً از حجرالاسود شروع و به آن ختم كند. و با توجه به اينكه محدوده مقابل حجرالاسود نسبتاً وسيع است، لذا از هر نقطه طواف را شروع كرد صحيح است، مشروط بر اينكه در محاذات همان نقطه طواف را تمام كند. و براى تعيين محاذات از دقتهاى اهل وسواس اجتناب كند.
مسأله 607 ـ لازم نيست كه در كنار حجرالاسود نيت طواف كند. بلكه اگر قبل از آن قصدش اين باشد كه طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع مى كنم كافى
(صفحه 199)
است.
مسأله 608 ـ لازم نيست در بين طواف براى هر دور محاذات حجرالاسود را تعيين كند. بلكه اگر براى تعيين محاذات آنگونه كه اهل سنت و برخى از افراد نادان دقتهاى وسواسى مى كنند عمل كند موجب اشكال مى شود.
مسأله 609 ـ اگر طواف را قبل از حجرالاسود شروع كند و به همانجا ختم كند طواف باطل است. اگر چه در مصداق اشتباه كند. مثلا به گمان اينكه حجرالاسود در ركن يمانى است طواف را از آنجا شروع كند.
مسأله 610 ـ در فرض سابق اگر از ركن يمانى شروع كند و در حين طواف متوجه شود و طواف را به حجرالاسود نيز ختم كند طوافش باطل است. ولى اگر قصدش اين باشد كه ابتداى طواف او از موضع معتبر شرعى باشد و به حجرالاسود ختم كند طوافش صحيح است. هر چند احتياط در اعاده طواف و نماز آن است.

(صفحه 200)
محدوده طواف (مطاف)
مسأله 611 ـ طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه 5/26 ذراع(1) است انجام شود. و در قسمت حجر اسماعيل مبدأ ديوار حجر است نه كعبه.
محدوده طواف را «مطاف» نيز مى گويند.
مسأله 612 ـ اگر از پشت مقام ابراهيم يا روى شاذروان(2) كه جزء كعبه است طواف كند طواف او باطل است، و بايد اعاده كند.
مسأله 613 ـ اگر بعضى از دورها را خارج از محدوده مذكور انجام دهد بايد آن دور را اعاده كند، و الاّ طواف او باطل است.
مسأله 614 ـ اگر قسمتى از يك دور را خارج از محدوده مطاف يا روى شاذروان برود بايد برگردد و از همان جا طواف را در محدوده ادامه دهد. اما اگر داخل حجر اسماعيل يا روى ديوار حجر برود تدارك آن مقدار

---

(صفحه 201)
كفايت نمى كند. بلكه بايد آن دور را از نو شروع كند.
مسأله 615 ـ بنابر آنچه گذشت اگر چه محدوده طواف در قسمت حجر اسماعيل نيز 5/26 ذراع است و طواف در آن محدوده صحيح است. ولى با توجه به فاصله بين ديوار حجر تا ديوار كعبه كه حدود 5/20 ذراع است. احتياط مستحب آن است كه طواف در شش ذراع باقيمانده انجام شود.
مسأله 616 ـ اگر از روى جهل يا غفلت يا فراموشى در خارج از مطاف طواف كند طواف او باطل است، و حكم كسى را دارد كه از روى جهل يا غفلت يا فراموشى طواف را انجام نداده باشد.
مسأله 617 ـ اگر سهواً بعضى از دورها را از داخل حجراسماعيل برود و بعد از تمام شدن اعمال حج تمتع متوجه شود، بنابر احتياط آن دورها را اعاده كند و نماز طواف را بخواند، و مجدداً طواف و نماز آن را اعاده كند، و بنابر احتياط سعى را هم اعاده كند. و اگر طواف عمره بوده تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند.
مسأله 618 ـ دست گذاشتن به ديوار كعبه و بوسيدن آن
(صفحه 202)
و دست گذاشتن روى ديوار حجراسماعيل در حال حركت هنگام طواف بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد آن مقدار را اعاده كند.
مسأله 619 ـ اگر به خاطر ازدحام جمعيت نتواند در مطاف طواف كند بايد به انتظار خلوت شدن باشد. و چنانچه وقت تنگ شد يا احتمال خلوت شدن در هيچ يك از ساعات شبانه روز وجود نداشت مى تواند خارج از محدوده طواف كند. البته با رعايت الاقرب فالاقرب.
مسأله 620 ـ كسى كه به محدوده مطاف آگاهى ندارد اگر از اول وارد مطاف شود و طواف را شروع كند و پس از پايان طواف شك كند كه از مطاف خارج شده يا خير، طوافش صحيح است. اما اگر شك دارد كه از اول وارد مطاف شده يا خير، نمى تواند به آن اكتفا كند، و بايد طواف را اعاده كند.
مسأله 621 ـ اگر ازدحام جمعيت در محدوده طواف به گونه اى است كه خانم ها مى دانند مردان نامحرم خواه ناخواه به آنها تنه مى زنند لازم است طواف را در محدوده انجام دهند، و حتى الامكان مراقب باشند خود