(صفحه 308)
عليه از روى علم و عمد موجب تضمين نمى شود. چون تسبيبى و تغريرى در كار نيست و او با اختيار خود براى اخذ حق خود خرج كرده. مثلا اگر كسى شخصى را در آب بيندازد و ثالثى براى انجام وظيفه شرعى خود و نجات دادن غريق، مخارجى را متحمل شود، نمى تواند از سبب اصلى مطالبه كند. و تسبيب در جايى موجب ضمان است كه مباشر فاعل غير ذى شعور باشد.

مسائل متفرقه قرض و دين

سؤال 1191 :آيا قرض كردن در مواقع احتياج واجب است؟
جواب: در بعضى احتياجات واجب است. و موارد فرق مى كند.

سؤال 1192 :الف ـ آيا معاملات حقيقى غير معوّض كه مديون غير محجور نسبت به اموالش به قصد فرار از دين انجام مى دهد، نافذ است؟
ب ـ معاملات حقيقى معوّض كه اين مديون به قصد پنهان كردن اموال و فرار از دين انجام مى گيرد، چگونه است؟
ج - تحت چه شرايطى معاملات مديون غير محجور را نافذ نمى دانيد؟
جواب: بطور كلى مديون مادامى كه از طرف حاكم شرع محجور و ممنوع از تصرفات در اموالش نشده، كليه تصرفات و نقل و انتقالاتش نافذ است. هرچند كه ديونش بيش از اموالش باشد. بلى اگر صلح يا هبه و مانند آن به منظور فرار از اداى دين باشد، حكم به صحّت مشكل است. خصوصاً اگر اميد نباشد كه بعداً بتواند از راه كسب و غيره پولى بدست آورد و ديونش را بدهد.

سؤال 1193 :اگر شخصى به علت بدهكارى و عدم قدرت بر پرداخت، پول نزولى بگيرد، آيا اشكالى دارد؟
جواب: نزول و ربا گرفتن و دادن حرام است و با عدم قدرت بر اداى دين، بر طلبكار است كه صبر كند و شرعاً حق مطالبه ندارد.

سؤال 1194 :اگر شخصى مثلا پنج هزار تومان بابت سهم مبارك امام (عليه السلام) مقروض باشد، و
(صفحه 309)
همين مقدار هم به ديگرى، ولى قدرت بر اداى يكى از اينها را داشته باشد، كدام مقدّم است؟
جواب: هر دو دين است، اگر يكى داراى رجحان باشد، ترجيح دهد والاّ مخيّر است و چنانچه بتواند ـ در فرض مسأله ـ به حاكم شرع مراجعه و اجازه بگيرد كه صرف در دين غير از سهم مبارك كند.

سؤال 1195 :ملاك اعسار، در نظر حضرتعالى چيست؟ و منظور از اقربا، را چه كسانى مى دانيد؟
جواب: ملاك اعسار، عدم تمكن مالى و نداشتن قدرت بر كسب مناسب شأن و لايق خود بدون حرج مى باشد و مراد از اقربا و ارحام منسوبين عرفى شخص هستند. يعنى كسانى هستند كه به نظر عرف از فاميل و خويشان انسان محسوب مى شوند و آنان را به وى نسبت مى دهند و در اين جهت فرقى بين محرم و غير محرم و وارث و غير وارث نمى باشد. البته اين مسأله غير از مسأله عاقله در باب ديات است.
(صفحه 310)

ضمان

سؤال 1196 :كسى است كه تخصص ندارد و وسائل برقى را تعمير مى كند، از جمله وسايل وقفى مسجد را تعمير مى كند كه اكثراً به صورت رايگان درست مى كند. در بعضى از موارد آن وسيله خرابتر مى شود، آيا ضامن است؟
جواب: چنانچه خراب شدن وسيله مستند به تعميركار باشد، او ضامن است و فرقى بين متخصص و غير متخصص نيست.

سؤال 1197 :ساعتهاى مغازه ساعت سازى كه مقدارى از آن مال مردم بود به سرقت رفته، آيا ساعت ساز مسؤوليتى در قبال آنها دارد؟
جواب: چنانچه در حفظ ساعتها و حراست دكان مسامحه اى صورت نگرفته باشد، ضامن نيست.

سؤال 1198 :شخصى كنار جاده عمومى را كه كشت و كار خودش بوده، نانهاى مسمومى گذاشته كه اگر حيوانى خواست ميان كشت و كارش برود از آن نانها بخورد و بميرد، و حيوانهايى به اين وسيله مرده اند، آيا اين فرد ضامن حيوانهاى تلف شده است؟
جواب: در فرض سؤال كه جاده عمومى و محل عبور حيوانها بوده و نانهاى مسموم را در معرض خوردن حيوانها قرار داده است، اگر به صاحب حيوانها اطلاع نداده باشد، ضامن حيوانهاى تلف شده است.
(صفحه 311)
سؤال 1199 :اگر زوج سالها مال زوجه را صرف كند و زوجه كراهت داشته باشد، ولى در اثر كم رويى يا براى حفظ حيثيت و آبروى خود يا ترس يا جهات ديگر در محذور بماند و نتواند عدم رضايت خود را نسبت به صرف مالش اظهار كند، آيا صرف مال مزبور براى زوج جايز بوده يا نه؟ و آيا زوجه پس از چند سال مى تواند نسبت به مال خود كه در سالهاى گذشته حيف و ميل شده ادعا كند؟
جواب: در صورتى كه زوجه اذن تصرف به زوج نداده، تصرفات او جايز نبوده است. اگرچه در بعضى موارد ممكن است معذور باشد. و زوجه مى تواند آنچه را بدون اذن و رضايت او تلف كرده و از بين برده مطالبه كند.

سؤال 1200 :شخصى با اتومبيل خود، در روز و در خيابان گاوى را مى كشد و به اتومبيل هم خسارت وارد مى شود. در صورتى كه گاوهاى زيادى هم وجود داشت. آيا راننده قيمت گاو را ضامن است يا نه؟ و همچنين خسارت وارده ماشين به عهده صاحب گاو مى آيد يا نه؟
جواب: در فرض سؤال، راننده ضامن قيمت گاو است و هرگاه بعد از برخورد زنده بماند به اندازه اى كه بشود او را ذبح شرعى كرد و صاحب گاو در ذبح كوتاهى كند، راننده فقط تفاوت قيمت را ضامن است.

سؤال 1201 :شخصى يك تخته قالى به رسم امانت نزد اينجانب آورد كه بفروش برسانم. آن را به قيمت عادله به مدت سه ماهه فروختم و صورت آن را براى صاحب فرش فرستادم. طى اين سه ماه خريدار قالى ورشكست شد، فعلا تكليف چيست؟
جواب: در صورتى كه واسطه تقصير نكرده باشد ضامن نيست، ولى اگر عين قالى نزد خريدار ورشكسته موجود باشد صاحب آن با رجوع به حاكم شرع و حكم به حجر و افلاس شخص نامبرده مى تواند عين قالى را برگرداند، و احق از ساير غرما مى باشد.

سؤال 1202 :شخصى فرشى داده است به يك فرش فروشى كه براى او بفروشد. نگفته است كه فرش را نقد بفروشد يا نسيه، وى فرش را نسيه به مدت دو ماه به نام خودش فروخته و سفته آن را هم به نام خودش گرفته است. فعلا معلوم شده كه خريدار فرش ورشكسته است،
(صفحه 312)
آيا آن فرش فروش كه فرش را با اين كيفيت فروخته، ضامن است يا نه؟
جواب: در فرض مسأله، در صورتى كه بدون اذن و اجازه صاحب فرش فروخته، آنكه فروخته ضامن است. و اگر با اذن و اجازه فروخته ضامن نيست. و در فرض مذكور كه از نقد و نسيه اسم نبرده محمول است بر متعارف بازار، مگر قرينه بر خلاف باشد.

سؤال 1203 :شخصى از چند نفر پول مى گيرد كه براى آنان كارى انجام دهد. ولى خسارت مى بيند و ورشكست مى شود و فعلا قدرت اداى پول را هم ندارد و شايد بالقوه داشته باشد، آيا صاحبان پول مى توانند از پدر و بقيه بستگان وى طلب خود را بگيرند؟
جواب: نمى توانند.

سؤال 1204 :شاخه هاى درخت همسايه از ديوار تجاوز كرده و موجب خسارت و زيان به مزرعه اينجانب شده است، خواهشمندم نظر اسلام را در اين مورد بيان فرماييد؟
جواب: لازم است خسارت را جبران كند و بعلاوه مقدار شاخه هايى كه باعث خسارت و زيان به شما مى شود را قطع كند و يا طورى كند كه موجب ضرر و خسارت نشود.

سؤال 1205 :شخصى امانتى را به شخص ديگر داده كه بررسى كند و بدهد. اين امانت را دزد به سرقت برده و آن شخص هم تفريط نكرده، آيا شخص دوّم ضامن است يا آنكه ضرر بعهده شخص اوّل است؟
جواب: در صورتى كه تعدى و تفريط نباشد، امين ضامن نيست.

سؤال 1206 :اگر ضامن در ضمنِ ضمانت شرط كند كه ذمّه مضمون عنه هم مشغول باشد و يا مضمون عنه هم مسؤوليت پرداخت داشته باشد، آيا صحيح است؟
جواب: شرط مزبور صحيح نيست. ولى اگر ضامن با اذن مضمون عنه ضمانت كرده بعد از ادا مى تواند به او رجوع كند.

سؤال 1207 :اگر ضامن شرط كند كه من ضامن مى شوم بدين گونه كه اگر مضمون عنه نپرداخت من بپردازم. حال يا به طور واجب مشروط يا معلق، آيا اينگونه ضمانت صحيح است يا نه؟