فهرست مطالب

(صفحه 551)
عوارض احتمالى به عهده كيست؟
جواب: اگر سؤال نكردن پزشك كوتاهى و بى توجّهى به حساب آيد، پزشك مسؤول است و شايد شرط عدم ضمان هم رفع مسؤوليت نكند.

آزمايشگاه و مسائل آن

سؤال 2062 :با توجه به اينكه تشخيصِ بسيارى از بيماريها يا اختلالات به وسيله آزمايش امكان پذير است و از طرفى هميشه امكان اشتباه در آزمايشگاه و تفسير آزمايشها، هميشه وجود دارد، در صورت اشتباه آزمايشگاه و در نتيجه معالجه اشتباه پزشك، مسؤول خسارات و عوارض احتمالى كيست؟
جواب: اگر خسارات و عوارض مستند به آزمايشگاه و نقص و نارسايى آن بوده، مسؤول آزمايشگاه است و اگر مستند به پزشك باشد، وى مسؤول است. مگر اينكه شرط عدم ضمان كرده باشد. كه در اين صورت، مسؤول، خود بيمار يا ولىّ او مى باشد و ربطى به پزشك ندارد.

سؤال 2063 :در بسيارى از بيماريها و اختلالات جسمانى، پزشك دستور انجام راديوگرافى، سى تى اسكن و... مى دهد كه مطمئناً (به خصوص براى برخى افراد) مضر مى باشند، گرچه گاهى ممكن است اين آزمايشات باعث تشخيص قطعى، نشوند; اما مى توانند هميشه كمك كننده باشند، به هرحال در فرض فوق، مسؤوليت پزشك در صورت ايجاد عوارض آزمايشها; تا چه حدّى است؟
جواب: در صورتى كه پزشك دقت كامل كرده و تشخيص دهد كه آزمايش لازم است و اهميت دارد و در عين حال بيمار را از عوارض احتمالى آگاه و شرط عدم ضمان كند، در اين صورت پزشك هيچ مسؤوليتى ندارد.

سؤال 2064 :گاهى اوقات، پزشك تنها جهت احتياط و مطمئن شدن در جهت تشخيص و يا ردّ يك بيمارى احتمالى (مثل سل) دستور راديوگرافى مى دهد، تا يك بيمارى مخفى احتمالى را كشف كند، آيا پزشك در ايجادِ عوارض احتمالى و هزينه بيهوده درمان، مسؤول است؟
(صفحه 552)
جواب: اگر راديوگرافى براى تميزدادن بيمارى ضرورت دارد، با شرط عدم ضمان، پزشك مسؤول نيست.

شرط عدم ضمان

سؤال 2065 :بطور كلى و در تمامى روشهاى تشخيصى و درمانى، اگر پزشك قبل از انجام هرعملى، به بيمار خود و يا ولىّ او (اگر بيمار بالغ يا عاقل نباشد) متذكر شود كه اين روشها، از يك طرف ممكن است بى فايده باشند (و وقت و مال او را به هدر دهند) و از طرف ديگر ممكن است عوارض متفاوتى براى او داشته باشند، و بدين ترتيب با ذكر اين مطالب، پزشك قبل از هرگونه معاينه و دستور روشهاى تشخيصى و درمانى و تجويز دارو از خود كاملا در قبال خسارات و عوارض احتمالى سلب مسؤوليت كند; و بيمار چه از روى ناچارى و چه از روى تمايل و يا به ظاهر از روى تمايل، اين شرط را قبول كند، آنگاه در صورت اشتباه سهوى پزشك، هزينه هاى بيهوده، يا عوارض ناشى از روشهاى تشخيصى و درمانى متوجه بيمار شود، آيا پزشك مسؤول است؟ (در صورتى كه وى حداكثر تلاش خود را نيز بكند).
جواب: در صورت اشتباه و سهو و نسيان، پزشك، مسؤول هزينه و عوارض حاصله مى باشد; مگر اينكه شرط عدم ضمان، حتى با سهو و اشتباه، كند. و در عين حال اگر تحميل هزينه و حصول عوارض، مستند به او باشد، احوط تصالح با بيمار است. هرچند شرط عدم ضمان نموده باشد.

سؤال 2066 :اگر پزشك روش يا دارويى را تعريف كند و بگويد اين دارو براى فلان بيمارى، مفيد است و يا بگويد درمان، مترتّب به فلان دارو است; بدون آنكه بيمار را وادار به مصرف آن دارو كند، در اين حالت آيا در صورت عدم تأثير يا عوارض دارو، پزشك مسؤول يا مديون است؟
جواب: ظاهراً مسؤول نيست.

سؤال 2067 :در دو فرض فوق، اگر بيمار يا ولىّ او، شرط را قبول نكردند، آيا پزشك مى تواند بيمار را رها كند؟
جواب: بلى; مى تواند رها كند و ارجاع به غير دهد.
(صفحه 553)
سؤال 2068 :در دو فرض سابق، آيا بايد با تك تك بيماران شرط كرد و با امضاى پرسشنامه مربوطه، يا گذاشتن اطلاعيه در مراكز درمانى (مبنى بر اينكه مراجعه بيماران نشانگر قبول اين شرايط است) يا به اطلاع رساندن، حتى از طريق رسانه هاى گروهى كه (مراجعه شما نزد پزشك به معنى قبول اين شرايط است)، از پزشك رفع مسؤوليت شرعى مى شود؟ به طور مثال اگر قبل از عمل جراحى، بيمار مجبور به امضاى شرايطى باشد كه در صورت ناموفق بودن جراحى، وى هيچگونه حق و حقوقى بر جراح و بيمارستان ندارد، آيا كافى است؟
جواب: بايد بيمار را آگاه كرد، و اگر او پس از آگاهى، امور مذكوره را بطور كامل قبول و پرسشنامه مربوطه را امضا كند، كافى است. والا از پزشك سلب مسؤوليت نمى شود. خصوصاً در عمل جراحى.

سؤال 2069 :در دو فرض سابق اگر بيمار، كاملا بيهوش باشد، آيا مى توان از خويشان بالغ وى اجازه گرفت و يا با آنها شرط عدم ضمان كرد؟
جواب: در صورتى كه خويش، ولى شرعى نباشد، نمى تواند اجازه بدهد و اجازه غير ولىّ، مفيد نيست، مگر اينكه با اجازه دهنده در ضمن عقد اجاره، يا عقد لازم ديگرى شرط كنند كه هرگاه ضرر و زيانى پيش آمد، بر عهده او باشد. و در عين حال مسأله خالى از اشكال نيست.

سؤال 2070 :در دو فرض سابق، اگر بيمار كاملا بيهوش باشد و در حال حاضر هيچ شخصِ بالغ يا نابالغ كه خويشاوند وى، باشد; نيز در دسترس نباشد، و از طرفى جان بيمار در خطر فورى باشد، جهت اجازه و شرط چه بايد كرد؟ آيا مى توان طبق وظيفه پزشكى هرگونه اقدام ممكن را بدون اجازه انجام داد؟ اگر سهواً با اقدامات غير مؤثر در مرگ بيمار، تسريع شود، آيا مسؤوليت بر گردن پزشك معالج خواهد بود؟ و اگر به خاطر خوف از عدم تأثير درمان، و كمك به تسريع مرگ، و مديون شدن، پزشك هيچ كارى انجام ندهد، آيا مسؤول خواهد بود؟ (زيرا مشاهده شده است گاهى اجل شخصى فرا رسيده، ولى علت مرگ را به غلط به پزشك معالج وى نسبت مى دهند).
جواب: در فرض سؤال، پزشك بايد درمان را جهت نجات جان بيمار شروع
(صفحه 554)
كند. و شرعاً جايز نيست بيمار را رها كند. و اگر معلوم شود كه ضرر و عوارض وارده مستند به پزشك است، وى مسؤول خواهد بود. هرچند كه اگر تقصير نكرده باشد; ظاهراً مسؤول نباشد. به دليل: ماعلى المحسنين من سبيل، و معتبره سكونى، و صحيحه حلبى(1) على الظاهر از اين صورت و امثال آن منصرف مى باشند، و احوط اين است كه در چنين مواردى از حاكم شرع، يا عدول مؤمنين استجازه شود.

دارو و تحقيقات جديد

سؤال 2071 :در اثر كشفيات و يا نتايج تحقيقات جديد، در مورد جنبه هاى مختلف علوم پزشكى، روشهاى تشخيصى يا درمانى جديد، داروهاى متفاوت و جديد يا مواد غذايى مؤثر جديد، براى انواع بيماريها پيشنهاد مى شود و برعكس، برخى روشها يا داروها يا مواد قبلى كاملا غير مؤثر، مضر و بى فايده معرفى مى شوند. آيا پزشك در قبال عوارض يا هزينه هاى بيهوده ناشى از روشهايى كه در گذشته مطرح بوده اند (اما كسى نمى دانسته كه آنها مضر يا بى فايده اند، ولى همين روشها امروزه بى فايده يا مضر شناخته شده اند) مسؤول مى باشد؟
جواب: مسؤوليت تكليفى و شرعى ندارد و ضمان هم، در صورتى كه از گفته كاشفين جديد، يقين به مضرّ بودن داروهاى گذشته پيدا نشود، ندارد. اما اگر فرضاً دارو موجب ضرر مالى و يا جانى بيمار شده و بيمار فوت كرده، در صورتى كه بدانند علّت آن همان داروها بوده و پزشك هم شرط عدم ضمان نكرده، ظاهراً مسؤول و مديون مى باشد.

سؤال 2072 :با توجه به اينكه گروههاى بسيار زيادى در جهان مشغول تحقيق هستند و نتايج كار خود را دائماً اعلام مى كنند، و از طرفى افراد اين گروهها ممكن است برخى از لحاظ علمى، برخى از لحاظ اخلاقى و صداقت و برخى از لحاظ هردو مورد كاملا قابل تأييد نباشند، (به عبارت بهتر هيچ تضمينى نيست كه نتيجه اعلام شده تحقيق با واقعيات كاملا منطبق باشد) و از طرف ديگر هيچ مرجع واحدى، در مورد تأييد يا ردّ تحقيقات وجود ندارد و يا اگر هم

---

(صفحه 555)
موجود باشد، مدت زيادى طول مى كشد كه نتيجه صحيح كار ارائه شود، در چنين شرايطى، اگر نتيجه تحقيقاتى كه در رسانه ها و مجلات اعلام مى شود، با روشهاى قبلى ما (كه به فايده كامل و قطعى آنها اطمينان نداريم) مغاير باشد و يا مكمّل آنها باشد، وظيفه ما چيست؟ عمل به روشهاى قبلى يا جديد؟
جواب: عمل به روشهاى جديد، اگر مكمل قبلى ها باشد و مطمئن باشند كه ضرر قابل اعتنايى براى بيمار ندارد، صحيح و بلامانع است. و اگر مغايرت دارند، بايد به آنچه اطمينان هست عمل كنند.

سؤال 2073 :اگر اين كشفيات جديد، خيلى ديرتر از زمان كشف به اطلاع پزشك برسند و قبل از اطلاع، طبيعتاً به همان روشهاى قبلى عمل شود; آيا پزشك در قبال عوارض يا هزينه هاى بيهوده روشهاى قبلى، مسؤول است؟
جواب: جواب اين سؤال از جواب سؤال 2070 معلوم مى شود و ظاهراً هزينه هاى بيهوده، ضمان ندارد و اگر در اثر آن روشها و داروها عارضه اى رخ داده در صورتى كه شرط عدم ضمان نكرده باشند، مسؤول هستند. ولى يقين به اينكه سبب عوارض همانها بوده، معمولا پيدا نمى شود.

سؤال 2074 :اگر بخاطر عدم وجود امكانات كافىِ اطلاع رسانى، اطلاعات جديد به پزشك نرسد و وى هيچگاه مطلع نگردد، آنگاه مسؤوليت بى فايده بودن روشهاى قبلى بر عهده كيست؟
جواب: اگر پزشك با دقت كافى و معاينات لازم، عمل كرده است، با شرط عدم ضمان مسؤول نيست.

سؤال 2075 :نظر به اينكه بخاطر سپردن كاملِ همان روشهاى قبلى نيز در دوران دانشجويى امكان پذير نيست، چه رسد به روشهاى جديد، آيا پزشك مى تواند به همان روشهاى قبلى اكتفا كند؟ و يا فقط در حدى كه وقت محدودش اجازه مى دهد، به فراگيرى آنها بپردازد؟ دراين صورت اگر متوجه مسائل مهم جديد نشود; آيا مسؤوليتى بر عهده اوست؟
جواب: البته فرا گرفتن روشهاى جديد خوب و گاهى لازم است و اگر پزشك