رساله توضيح المسائل

احتياط واجب اين است كه يك نماز ايستاده نماز بخواند و براى ركوع با سر اشاره نمايد، ونماز ديگرى هم بخواند و موقع ركوع آن بنشيند و هر قدر مى تواند براى ركوع خم شود.

مسأله : اگر بعد از رسيدن به حد ركوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دو مرتبه به قصد ركوع به اندازه ركوع خم شود نمازش باطل است، و نيز اگر بعد از آنكه به اندازه ركوع خم شد و بدنش آرام گرفت به قصد ركوع به قدرى خم شود كه از اندازه ركوع بگذرد و دوباره به ركوع برگردد نمازش باطل است.

مسأله : بعد از تمام شدن ذكر ركوع بايد راست بايستد و بعد از آنكه بدن آرام گرفت به سجده رود و اگر عمداً پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.

مسأله : اگر ركوع را فراموش كند و پيش از آنكه به سجده برسد يادش بيايد بايد بايستد بعد به ركوع رود و چنانچه به حالت خميدگى به ركوع برگردد نمازش باطل است.

مسأله : اگر بعد از آنكه پيشانى به زمين برسد يادش بيايد كه ركوع نكرده بنابر احتياط واجب بايد بايستد و ركوع را بجا آورد و نماز را تمام كند و دوباره بخواند و اگر در سجده دوم يادش بيايد، نمازش باطل است و بايد آن را از سر بگيرد.

مسأله : مستحب است پيش از رفتن به ركوع در حالى كه راست ايستاده تكبير بگويد و در ركوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگهدارد و گردن را بكشد و مساوى پشت نگهدارد و بين دو قدم را نگاه كند و پيش از ذكر يا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنكه از ركوع برخاست و راست ايستاد در حال آرامى بدن بگويد سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حمده.

مسأله : مستحب است در ركوع، زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.

(سجــود)

مسأله : نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند. و سجده آن است كه پيشانى و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو

انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.

مسأله : دو سجده روى هم يك ركن است كه اگر كسى در نماز واجب عمداً يا از روى فراموشى هردو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.

مسأله : اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مى شود و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن بعداً گفته خواهد شد.

مسأله : اگر پيشانى را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد، سجده نكرده است. اگرچه جاهاى ديگر به زمين برسد ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهواً جاهاى ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر نگويد سجده صحيح است.

مسأله : در سجده هر ذكرى بگويد كافى است به شرط آنكه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ الله» يا يك مرتبه «سُبْحانَ ربىّ الاَعلى وَبِحَمْدِهْ» كمتر نباشد و مستحب است «سُبْحانَ ربىّ الاَعلى وَبِحَمْدِهْ» را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.

مسأله : در سجود بايد به مقدار ذكر واجب بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم بنابر احتياط اگر آن را به قصد ذكرى كه براى سجده دستور داده اند بگويد آرام بودن بدن لازم است.

مسأله : اگر پيش از آنكه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد نماز باطل است.

مسأله : اگر پيش از آنكه پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهواً ذكر سجده را بگويد و پيش از آنكه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.

مسأله : اگر بعد از آنكه سر از سجده برداشت بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن، ذكر را گفته يا پيش از آنكه ذكر سجده تمام شود سر برداشته نمازش صحيح است.

مسأله : اگر موقعى كه ذكر سجده را مى گويد يكى از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد نماز باطل مى شود ولى موقعى كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد دوباره بگذارد اشكال ندارد.

مسأله : اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده سهواً پيشانى را از زمين بردارد نمى تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهواً از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.

مسأله : بعد از تمام شدن ذكر سجده اوّل بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

مسأله : جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاى زانوها و از جاى انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

مسأله : در زمين سراشيب كه سراشيبى آن درست معلوم نيست احتياط آن است كه جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و سزاوار نيست اين احتياط ترك شود.

مسأله : اگر پيشانى را سهواً به چيزى بگذارد كه از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندى آن به قدرى است كه نمى گويند در حال سجده است مى تواند سر را بردارد و به چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بگذارد و مى تواند سر را بر روى آنچه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد، و اگر بلندى آن به قدرى است كه مى گويند در حال سجده است احتياط واجب آن است كه پيشانى را از روى آن بروى چيزى كه بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد، و اگر كشيدن پيشانى ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مسأله : بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى كند چيزى نباشد پس اگر مُهر به قدرى چرك باشد كه پيشانى به خود مُهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.

مسأله : در سجده بايد كف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست ممكن نباشد بايد مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هرجا را كه مى تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافى است.

مسأله : در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و احتياط واجب اين است كه سر دو انگشت بر زمين گذاشته شود و اگر انگشت هاى ديگر را، يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نماز باطل است. و قرار گرفتن انگشت هاى ديگر پا همراه انگشت بزرگ بر روى زمين مانعى ندارد.

مسأله : كسى كه مقدارى از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد و اگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى كوتاه است، بايد بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدار از پا باقى مانده، به زمين بگذارد.

مسأله : اگر به طور غير معمول سجده كند مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند و يا پاها را دراز كند اگرچه هفت عضوى كه گفته شد به زمين برسد بايد بنابر احتياط واجب نماز را دوباره بخواند.

مسأله : مُهر يا چيزى ديگرى كه بر آن سجده مى كند بايد پاك باشد. ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مُهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.

مسأله : اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دُمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر زمين بگذارد.

مسأله : اگر دُمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يكى از دو طرف پيشانى سجده كند و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد به هرجاى از صورت ممكن است سجده كند و اگر به هيچ جاى از صورت ممكن نيست بايد با جلو سر سجده نمايد.

مسأله : كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و پيشانى را طورى بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ولى اگر مُهر را بالا بياورد و به پيشانى بچسباند سجده صحيح نيست. اما كف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بايد به زمين بگذارد.

مسأله : كسى كه هيچ نمى تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد، و در هردو صورت احتياط آن است كه اگر مى تواند مهر را بلند كند و بر پيشانى بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمى تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

مسأله : كسى كه نمى تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مى تواند براى سجده با سر اشاره كند و اگر نمى تواند با چشمها اشاره نمايد (يعنى آن را به قصد سجده مى بندد و به نيّت سر برداشتن باز مى كند)، و اگر اين را هم نمى تواند در قلب نيّت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

مسأله : اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد نبايد بگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يك سجده حساب مى شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يك سجده حساب مى شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.

مسأله : جائى كه انسان بايد تقيّه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده كند و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود ولى اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود دارد و بتواند طورى بر آن سجده كند كه خلاف تقيه نباشد بايد بر آن سجده نمايد.

مسأله : اگر روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد سجده كند باطل است ولى روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بعد از سر گذاشتن و مقدارى پائين رفتن آرام مى گيرد سجده كند اشكال ندارد.

مسأله : اگر انسان ناچار شود كه در زمين گِل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقتى كه معمولاً تحمل نمى شود ندارد، بايد سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد و اگر مشقّت دارد مى تواند در حالى كه ايستاده، براى سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.