رساله توضيح المسائل

متوفى ارث مى برند ولى بايد توجه داشت كه تا يك نفر از فرزندان خواهر وبرادر زنده باشند نوه ها ارث نمى برند.

مسأله : تا يك نفر از طبقه دوم ارث زنده باشند (ولو نوه يا نتيجه خواهر و برادر باشند يا جد يا جده دوم يا سوم ميت باشند) افراد طبقه سوم ارث نمى برند.

(طبقه سوم نسبى)

مسأله : طبقه سوم عبارتند از عمو و عمه و دايى و خاله و فرزندان آنها كه اگر از طبقه اول و دوم كسى نباشند اينها از ميت بنابر احكام آينده ارث مى برند.

مسأله : عمو و عمه يعنى برادر و خواهر پدر متوفى كه اگر پدر و مادر آنها با پدر و مادر پدر متوفى يكى باشند آنان را عمو و عمه پدر و مادرى گويند و اگر فقط پدر آنها با پدر پدر متوفى يكى باشد و مادرشان فرق كند آنان را عمو وعمه پدرى گويند و اگر تنها مادر آنان با مادر پدر متوفى يكى باشد آنان را عمو وعمه مادرى گويند.

مسأله : دايى و خاله يعنى برادر و خواهر مادر متوفى كه به ترتيب مساله قبل به دايى و خاله پدر و مادرى و دايى و خاله پدرى و دايى و خاله مادرى تقسيم مى شوند.

مسأله : اگر وارث فقط يك نفر از طبقه سوم باشد تمام مال ميت به او مى رسد مثلا اگر يك عمو يا يك دايى داشته باشد تمام مال به عمو يا دايى مى رسد وفرقى نمى كند پدرى باشد يا مادرى يا پدر و مادرى.

(عمو وعمه)

مسأله : اكر وارث متوفى فقط چند عمه يا چند عمو باشند اموال متوفى بين آنان بالسويه تقسيم مى شود و در اين فرض فرقى نمى كند كه همه پدرى باشند يا مادرى يا پدر و مادرى.

مسأله : اگر وارث ميت تنها چند عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى باشند مال بين آنان به طورى تقسيم مى شود كه عمو دو برابر عمه ارث ببرد.

مسأله : اگر وارث متوفى تنها چند عمو و عمه مادرى باشند چون دقيقا معلوم

نيست كه سهم آنان به چه صورتى باشد بايد بنابر احتياط واجب با همديگر مصالحه نمايند.

مسأله : اگر وارث همسر و چند عمو و عمه باشند همسر اگر شوهر باشد 21 و اگر زن باشد 41 ارث مى برد و بقيه مال به ترتيبى كه در مسائل قبل گفته شد بين عمو و عمه تقسيم مى شود.

مسأله : اگر ميت چند عمو و عمه پدر و مادرى و پدرى و مادرى داشته باشد:

الف ـ با وجود عمو و عمه پدر و مادرى عمو و عمه پدرى ارث نمى برند و مال تنها بين عمو و عمه پدر و مادرى و عمو وعمه مادرى به تفصيل زير تقسيم مى شود:

الف ـ 1: اگر متوفى فقط يك عمو يا عمه مادرى داشته باشد 61 مال به او مى رسد و بقيه مال بين عمو وعمه پدر و مادرى همانطور كه در مسأله 2914 بيان شد تقسيم مى شود.

الف ـ 2: اگر متوفى چند عمو و عمه يا چند عمو يا چند عمه مادرى داشته باشد 31 مال ميت به آنان مى رسد كه بالسويه بين آنان تقسيم مى شود (طبق مسأله 2915) و بقيه مال بين عمو و عمه پدر و مادرى به ترتيبى كه در مسأله 2914 بيان شد تقسيم مى شود.

الف ـ 3: در اين مساله فرقى نمى كند كه عمو و عمه پدر و مادرى يك نفر باشد يا چندنفر يعنى اگريك نفرباشد 65 مال در فرض يك و 32 مال در فرض دو به اومى رسد و اگر چندنفرباشند طبق آنچه درمسائل 2913و2914 بيان شداين مقداربين آنان تقسيم مى شود.

مسأله : اگر وارث ميت همسر و چند عمو و عمه باشند:

ـ همسر اگر شوهر باشد 21 و اگر زن باشد 41 ارث مى برد و عمو و عمه مادرى اگر يكى باشد 61 و اگر چند نفر باشند 31 بقيه مال را ارث مى برند و 32 بقيه مال به عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى طبق مسأله قبل تقسيم مى شود.

(دايى وخاله)

مسأله : اگر فقط يك دايى يا خاله وارث باشند تمام مال ميت به او مى رسد.

مسأله : اگر چند دايى يا خاله وارث باشند تمام مال بين آنان بالسويه تقسيم

مى شود (به شرطى كه تمام آنان پدرى يا مادرى يا پدر و مادرى باشند).

مسأله : اگر همسر ميت با چند دايى و خاله وارث باشند:

ـ همسر اگر شوهر باشد 21 و اگر زن باشد 41 مال به او مى رسد و بقيه مال طبق مسائل گذشته بين دايى و خاله تقسيم مى شود.

مسأله : اگر وارث ميت چند دايى و خاله پدرى و مادرى و پدر و مادرى باشند:

ـ همانطور كه در مسائل سابق بيان شد با وجود دايى يا خاله پدر و مادرى دايى و خاله پدرى ارث نمى برند بنابر اين مال ميت به صورت زير بين دايى و خاله مادرى و پدر و مادرى تقسيم مى شود:

1 ـ اگر فقط يك دايى يا خاله مادرى باشد 61 مال متوفى به او مى رسد و بقيه مال بين دايى و خاله پدر و مادرى بالسويه تقسيم مى شود.

2 ـ اگر چند دايى و خاله مادرى يا چند دايى يا خاله مادرى داشته باشد 31 مال ميت به آنان ميرسد كه بين آنها بالسويه تقسيم مى شود و بقيه مال نيز بين ورثه پدر و مادرى بالسويه تقسيم مى شود.

مسأله : اگر وارث ميت عبارت باشند از دايى وخاله پدرى و دايى و خاله مادرى چون دايى و خاله پدر و مادرى وجود ندارند دايى و خاله پدرى ارث مى برند و در تقسيم ارث احكام دايى و خاله پدر و مادرى را خواهند داشت ودر كنار دايى و خاله مادرى طبق مساله قبل ارث مى برند.

مسأله : اگر وارث ميت علاوه بر دايى و خاله همسر ميت هم باشد:

ـ همسر اگر شوهر باشد 21 واگر زن باشد 41 مال را ارث ميبرد و دايى و خاله مادرى هم اگر يكى باشند 61 و اگر چند نفر باشند 31 از بقيه مال را ارث مى برند و 32 بقيه مال بين دايى و خاله پدر و مادرى يا پدرى طبق مسئله قبل تقسيم مى شود.

(عمو وعمه ودايى وخاله)

مسأله : اگر وارث ميت عبارت از عمو وعمه يا يكى از آنان و دايى و خاله يا يكى از آنان باشند:

ـ عمو و عمه كه از جانب پدر منتسب به ميت هستند سهم الارث پدر يعنى 32 اصل مال را ارث مى برند كه طبق مسائل 2913 تا 2917 بين آنان تقسيم مى شود و دايى و خاله كه از جانب مادر به ميت انتساب دارند سهم الارث او يعنى 31 از اصل مال ارث مى برند كه طبق مسائل 2919 تا 2923 بين آنان تقسيم مى شود.

مسأله : اگروارث ميت علاوه برچند عمو وعمه ودايى وخاله همسرميت نيز باشد:

ـ همسر ميت اگر شوهر باشد 21 و اگر زن باشد 41 ارث ميبرد و 31 اصل مال ميت به دايى و خاله مى رسد كه طبق مسائل 2919 تا 2923 بين آنان تقسيم مى شود و بقيه مال بين عمو و عمه طبق مسائل 2913 تا 2917 تقسيم مى شود.

ـ توجه به اين نكته لازم است كه سهم همسر از سهم دايى وخاله كسر نمى شود و تنها از سهم عمو و عمه كسر مى شود.

مسأله : اگر هيچيك از عمو وعمه و دايى. خاله ميت زنده نباشند فرزندان آنان جايگزين آنها شده و سهم الارث آنها را بر فرض اينكه پدرشان زنده باشد مى برند منتهى فرزندان عمو وعمه سهم خود رابه نحوى تقسيم مى كنند كه هر پسر دو برابر دختر ارث ببرد اما بين فرزندان دايى و خاله مال بالسويه تقسيم مى شود.

مسأله : اگر هيچيك از عمو وعمه و دايى و خاله و فرزندان آنان زنده نباشند عمو و عمه ودايى و خاله پدر يا مادر ميت از او ارث مى برند واگر اينها هم زنده نباشند فرزندان آنان ارث مى برند.

مسأله : وارث ميت فقط عموى پدرى ميت و پسر عموى پدر و مادرى ميت باشند ارث به پسر عموى پدر و مادرى مى رسد و عموى پدرى ميت ارث نمى برد و اين تنها مورد استثناء از قاعده كلى است كه در مساله قبل بيان شد البته اين در موردى است كه ميت عموى پدر و مادرى يا عموى مادرى يا دايى يا عمه نداشته باشد.

(ارث زن وشوهر)

مسأله : اگر زنى كه اولاد ندارد بميرد و شوهر داشته باشد نصف تمام مال او به شوهر مى رسد و بقيه مال او به ورثه ديگر طبق مسائل گذشته مى رسد و در اين مسئله

فرقى نمى كند كه شوهر اولاد داشته باشد يا نداشته باشد.

مسأله : اگر زنى كه فرزند داشته باشد بميرد سهم شوهر او 41 تمام مال ميت مى شود بقيه اموال او به ورثه ديگر وفرقى نمى كند كه فرزندان زن از اين مرد باشد يا شوهر ديگر و فرقى نمى كند كه شوهر فرزند داشته باشد يا خير.

مسأله : اگر مردى كه فرزند ندارد بميرد و فرزند نداشته باشد 41 اموال او به زن او و بقيه اموال او به ورثه ديگر مى رسد كه طبق مسائل سابق بين آنان تقسيم مى شود و اگر ميت فرزند داشته باشد سهم زن 81 اموال او مى شود.

مسأله : در كليه مسائل سابق كه سهم الارث زن بيان شد:

الف: زن از اموال منقول شوهر ارث مى برد.

ب: زن از قيمت تاسيسات و ساختمان و درختان ارث مى برد ولى از عين آنها ارث نمى برد.

ج: زن از زمين هاى شوهر خود به طور كلى (نه از اصل ونه از قيمت) ارث نمى برد.

مسأله : براى قيمت گذارى درختان و ساختمان و تاسيسات مى توانند همانطور كه قيمت گذاران امروزه براى تقويم كل زمين و ساختمان عمل مى كنند يعنى زمين را جداگانه و درختان و تاسيسات و ساختمان را هم جداگانه قيمت كنند و نمى توانند به واسطه اينكه زن از زمين ارث نميبرد از قيمت درختان و تاسيسات وساختمان كسر كنند.

مسأله : چاه و مجرى آب قنات و آبى كه به تدريج از قنات يا چاه خارج مى شود هم حكم زمين را دارد و زن از آن ارث نمى برد.

ـ بلى از آبى كه در هنگام فوت ميت درچاه يا منشاء قنات وجود دارد مثل ميوه درخت ارث مى برد.

ـ زن از تمام تاسيسات و اجزاء ساختمان مثل كنتور آب و برق و گاز سيم كشى و لوله كشى و چيزهاى كه معمولا در خريد خانه همراه خانه معامله شده و عرفا جزء خانه محسوب مى شود ارث مى برد.

مسأله : زن بنابر آنچه بيان شد تنها از قيمت اموال غير منقول ارث ميبرد لذا نمى تواند به مقدار سهم الارث خود عين اموال را مطالبه كند همانطور كه ساير ورثه هم