رساله توضيح المسائل

چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد و اگر محلش گذشته بايد به شك خود اعتنا نكند مثلاً اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه چنانچه به ركوع نرفته بايد بخواند و اگر به ركوع رفته به شك خود اعتنا نكند.

مسأله : اگر در شماره ركعت هاى نماز احتياط شك كند بايد بنا را بر بيشتر بگذارد و نماز را ادامه دهد و صحيح است. ولى چنانچه طرفِ بيشترِ شك، نماز را باطل مى كند بايد بنا را بر اقل گذاشته و نماز را تمام كند و اصل نماز را هم اعاده كند.

مسأله : اگر در نماز احتياط چيزى كه ركن نيست سهواً كم يا زياد شود اقوى اين است كه سجده سهو ندارد.

مسأله : اگر بعد از سلام نماز احتياط شك كند كه يكى از اجزاء يا شرائط آن را بجا آورده يا نه به شك خود اعتنا نكند.

مسأله : اگر در نماز احتياط تشهد يا يك سجده را فراموش كند احتياط واجب آن است كه بعد از سلام آن را قضا نمايد.

مسأله : اگر نماز احتياط و قضاى يك سجده يا قضاى يك تشهد يا دو سجده سهو بر او واجب شود بنابر اقوى بايد اول نماز احتياط را بجا آورد.

مسأله : حكم گمان در ركعتهاى نماز حكم يقين است مثلاً اگر در نمـاز چهـار ركعتى انسان گمان دارد كه نماز را چهار ركعت خوانده نبايد نماز احتياط بخواند و همينطور در غير ركعتها گمان معتبر است هر چند بهتر است به احتياط عمل كند.

مسأله : حكم شك و سهو و گمان در نمازهاى واجب يوميه و نمازهاى واجب ديگر غير يوميه فرق ندارد مثلاً اگر در نماز آيات شك كند كه يك ركعت خوانده يا دو ركعت چون شك او در نماز دو ركعتى است نمازش باطل مى شود.

(سجده سهو)

مسأله : براى پنج چيز بعد از سلام نماز، انسان بايد دو سجده سهو به دستورى كه بعداً گفته مى شود بجا آورد:

اوّل: آنكه در بين نماز سهواً حرف بزند.

دوّم: آنكه يك سجده را فراموش كند.

سوّم: آنكه در نماز چهار ركعتى بعد از سجده دوم شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت.

چهارم: در جائى كه نبايد نماز را سلام دهد مثلاً در ركعت اول سهواً سلام بدهد.

پنجم: آنكه تشهد را فراموش كند.

احتياط مستحب اين كه براى قيام و يا جلوس زايد بلكه براى هر زيادى يا نقصى سجده سهو به جا آورد.

مسأله : اگر انسان اشتباهاً يا به خيال اينكه نمازش تمام شده حرف بزند بايد دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله : براى حرفى كه از آه كشيدن و سرفه پيدا مى شود سجده سهو واجب نيست ولى اگر مثلاً سهواً آخ يا آه بگويد بايد سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر چيزى را كه غلط خوانده دوباره به طور صحيح بخواند، براى دوباره خواندنِ آن، سجده سهو واجب نيست.

مسأله : اگر در نماز سهواً مدتى حرف بزند و تمام آنها يك مرتبه حساب شود دو سجده سهو بعد از سلام نماز براى تمام آنها كافى است.

مسأله : اگر سهواً تسبيحات اربعه را نگويد يا بيشتر و يا كمتر از سه مرتبه بگويد احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر در جائى كه نبايد سلام نماز را بگويد سهواً بگويد: «السلام علينا وعلى عبادالله الصالحين» يا بگويد: «السلام عليكم ورحمة الله وبركاته» بايد دو سجده سهو انجام دهد و اگر اشتباهاً مقدارى از اين دو سلام را بگويد يا بگويد: «السّلام عليك أيّها النّبى ورحمة الله وبركاته» احتياط آن است كه دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر در جايى كه نبايد سلام دهد اشتباهاً هرسه سلام را بگويد دو سجده سهو كافى است.

مسأله : اگر يك سجده يا تشهد را فراموش كند و پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايدبايد برگردد وآن را بجاآورد، وسجده سهو براى زيادى ها كه انجام شدهواجب نيست.

مسأله : اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده بايد بعد از سلام نماز سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً بجا نياورد معصيت كرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً بجا نياورد هروقت يادش آمد بايد فوراً انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

مسأله : اگر شك دارد كه سجده سهو بر او واجب شده يا نه، لازم نيست بجا آورد.

مسأله : كسى كه شك دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا اگر دو سجده بجا آورد كافى است.

مسأله : اگر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده بايد دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده كرده بايد دوباره سجده سهو بجا آورد.

(دستور سجده سهو)

مسأله : دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فوراً نيّت سجده سهو كند و پيشانى را به چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد:

«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَصَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّد وَآلِهِ يا بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد» ولى بنابر احتياط بهتر است بگويد: «بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبىُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُه» و بعد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهائى را كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

(قضاى سجده و تشهد فراموش شده)

مسأله : سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز، قضاى آن را بجا مى آورد بايد تمام شرائط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.

مسأله : اگر سجده يا تشهد را چند دفعه فراموش كند مثلاً يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم را فراموش نمايد بايد بعد از نماز، قضاى هردو را با سجده هاى سهوى كه براى آنها لازم است بجا آورد، و لازم نيست معين كند كه قضاى كدام يك آنها است كه انجام مى دهد.

مسأله : اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند احتياط واجب آن است كه هركدام را اول فراموش كرده اول قضا نمايد و اگر نداند اول كدام يك فراموش شده بايد احتياطاً يك سجده و تشهد و بعد يك سجده ديگر بجا آورد و يا يك تشهد و يك سجده و بعد يك تشهد ديگر بجا آورد تا يقين كند سجده و تشهد را به ترتيبى كه فراموش كرده قضا نموده است.

مسأله : اگر به خيال اينكه اول سجده را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد و بعد از خواندن تشهد يادش بيايد كه اول تشهد را فراموش كرده، احتياط واجب آن است كه دوباره سجده را قضا نمايد و نيز اگر به خيال اينكه اول تشهد را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد بعد از سجده يادش بيايد كه اول سجده را فراموش كرده بنابر احتياط واجب بايد دوباره تشهد را بخواند.

مسأله : اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه چنانچه عمداً يا سهواً در نماز اتفاق بيفتد نماز باطل مى شود مثلاً پشت به قبله نمايد بايد قضاى سجده و تشهد را بجا آورد و احتياط واجب اعاده نماز است.

مسأله : اگر بعد از سلام نماز و بعد از انجام دادن كارى كه عمداً و سهواً نماز را باطل مى كند يادش بيايد كه يك سجده از ركعت آخر را فراموش كرده بايد قضاى سجده اى را كه فراموش كرده بجا آورد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد، و اگر قبل از آن باشد بايد از آن سجده به بعد را تدارك كند و براى سلام زايد دو سجده سهو به جا آورد. و اگر تشهّد ركعت آخر را فراموش كرده باشد حكم فراموشى سجده را دارد.

مسأله : اگر در اثناء نماز و يا بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود مثل آنكه سهواً حرف بزند بايد بنابر احتياط واجب اول سجده يا تشهد را قضا كند.

مسأله : اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهد را، بايد هردو را قضا نمايد و هركدام را اول بجا آورد اشكال ندارد.

مسأله : اگر شك دارد كه سجده يا تشهّد را فراموش كرده يا نه واجب نيست قضا نمايد.

مسأله : اگر بداند سجده يا تشهد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد بجا آورده يا نه احتياط واجب آن است كه آن را قضا نمايد.

مسأله : اگر شك دارد كه بعد از نماز، قضاى سجده يا تشهد فراموش شده را بجا آورده يا نه چنانچه وقت نماز نگذشته بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد و اگر وقت نماز هم گذشته بنابر احتياط واجب بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد.

(كم و زياد كردن اجزاء و شرائط نماز)

مسأله : هرگاه چيزى از واجبات نماز را عمداً كم يا زياد كند اگرچه يك حرف آن باشد نماز باطل است.

مسأله : اگر به واسطه ندانستن مسأله، چيزى از اجزاء نماز را كم يا زياد كند نماز باطل است چه آن جزء واجب، ركن باشد يا غير ركن.

مسأله : اگر در بين نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده بايد نماز را بهم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

مسأله : اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش را فراموش كرده نمازش باطل است و اگر پيش از رسيدن به ركوع يادش بيايد بايد برگردد و دو سجده را بجا آورد و برخيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند.

مسأله : اگر پيش از گفتن: «السّلام علينا» و يا «السّلام عليكم» يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را بجا نياورده، بايد دو سجده را بجا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

مسأله : اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز