دفاع: دفع دشمن; مقاومت در برابر دشمن.

ديه: مالى كه بنابر احكام شرعى به جبران خون مسلمان يا نقص بدنى به او داده مى شود.

(ذ)

ذبح شرعى: كشتن حيوانات حلال گوشت با رعايت ضوابط شرعى.

ذمّه: تعهّد به اداى چيزى يا انجام عملى.

ذمّى: كافران اهل كتاب مانند يهود و نصارى در مقابل تعهّدشان نسبت به رعايت قوانين اجتماعى اسلامى از حمايت و امنيت حكومت اسلامى برخوردار مى شوند و در بلاد مسلمين زندگى خواهند كرد.

(ر)

ربا: زيادت; اضافه; بدست آوردن مال زائد بر سرمايه با شرايط مذكور در مسائل 2356، 2357، 2361.

رباء قرضى: اضافه اى كه پرداخت آن در ضمن قرض شرط گردد.

ربح سَنه: درآمد ساليانه انسان.

رجوع: بازگشتن; بازگشت.

رضاعى: همشير; پسر و دخترى كه از يك زن شير خورده باشند با شرائطى كه در مسأله 2598 بيان شده نسبت به هم برادر و خواهر رضاعى مى شوند و محرم ابدى مى باشند.

رفع ضرورت: بر طرف شدن حالت اضطرار.

ركن; اركان: پايه; اساسى ترين جزء هر عبادت.

ركوع: خم شدن; يكى از اركان نماز كه براى انجام آن شخص نمازگزار در برابر عظمت خداوند چندان خم مى شود كه دستهايش به زانو برسد.

رهن: گرو; گروى.

ريبه: احتمال تحريك شهوت.

(ز)

زائد بر مؤونه: مازاد بر مخارج; اضافه بر هزينه مربوطه.

زكات: مقدار معيّنى از اموال خاص انسان كه به شرط رسيدن به حد نصاب بايد در موارد مشخّص خود مصرف شود، اين اموال اختصاص به نُه مورد دارد.

زكات فطره: مقدار حدود 3 كيلوگرم گندم، جو، ذرت و غيره يا بهاى آن كه بايد در عيد فطر به فقرا بدهند و يا در مصارف ديگر زكات صرف كنند.

زمان غيبت كبرى: مثل زمان ما، كه امام دوازدهم (عليه السلام) در پرده غيبت به سر مى برند.

زينت: زيور; آرايش.

(س)

سال شمسى: سالى كه مشتمل بر دوازده برج است و از فروردين شروع و به اسفند ختم مى شود.

سال قمرى: سالى كه مشتمل بر دوازده ماه است و از محرم شروع و به ذى الحجه ختم مى شود.

سجده; سجود: بر زمين گذاردن پيشانى و كف دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها براى ستايش خداوند.

سجده سهو: سجده اى كه نمازگزار در برابر اشتباهاتى كه سهواً از او سر زده بجاى آورد، به شرح مسأله 1262.

سجده شكر: پيشانى بر زمين نهادن به منظور سپاسگزارى از نعمت هاى خداوند.

سجده هاى واجب قرآن: وقتى انسان يكى از اين آيات را تماماً بخواند يا گوش كند بايد بلافاصله سجده نمايد.

1 - جزء 21، سوره سجده، آيه 15.

2 - جزء 24، سوره فصّلت، آيه 37.

3 - جزء 27، سوره نجم، آخرين آيه.

4 - جزء 30، سوره علق، آخرين آيه.

سجده هاى مستحبّ قرآن: وقتى انسان يكى از اين آيات را تماماً بخواند يا بشنود مستحب است كه بلافاصله سجده كند.

1 - جزء 9، سوره اعراف، آيه آخر.

2 - جزء 13، سوره رعد، آيه 15.

3 - جزء 14، سوره نحل، آيه 49.

4 - جزء 15، سوره اسراء، آيه 107.

5 - جزء 16، سوره مريم، آيه 58.

6 - جزء 17، سوره حج، آيه 18.

7 - جزء 17، سوره حج، آيه 77.

8 - جزء 19، سوره فرقان، آيه 60.

9 - جزء 19، سوره نمل، آيه 25.

10 - جزء 23، سوره ص، آيه 24.

11 - جزء 30، سوره انشقاق، آيه 21.

سرگين: مدفوع حيوانات.

سفيه: بى عقل; كسى كه قدرت نگهدارى مال خودش را ندارد و سرمايه اش را در كارهاى بيهوده مصرف مى كند.

سقط شده: افتاده; جنين نارس يا مرده كه از رحم خارج شده باشد.

سلف: معامله پيش خريد.

سؤر: نيم خورده آب يا غذا.

(ش)

شاخص: چوب يا وسيله اى كه براى تعيين وقت ظهر در زمين نصب مى كنند.

شارع: بنيانگزار شريعت اسلامى; خداوند; پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله).

شاهد: گواه.

شرايط ذمّه: شرايطى كه اگر اهل كتاب در بلاد مسلمين به آنها عمل كنند جان و مالشان در

پناه حكومت اسلامى است.

شهادت: گواهى دادن.

شهادتين: شهادت به يگانگى الله و رسالت رسول الله(صلى الله عليه وآله).

شيوع: شايع شدن; همگانى شدن.

شهرت: مشهور شدن; آشكار شدن براى همه افراد.

شير كامل: منظور انجام يافتن تمام شرايط هشت گانه اى است كه در مسأله 2594 گفته شده و موجب محرم شدن است.

(ص)

صاع: پيمانه اى داراى گنجايش حدود 3 كيلوگرم.

صحّاف: شيرازه بند، تعميركار كتاب.

صحّت: درستى.

صراط: منظور پل صراط در روز قيامت است.

صرف برات: نقدكردن برات; در مواردى كه برات به صورت مدّت دار تنظيم شده باشد طلبكار مى تواند زودتر از موعد معيّن از بدهكار بخواهد با كسر مقدارى از برات نقداً وجه آن را دريافت نمايد، اين عمل را در عرف تجّار «صرف برات» مى نامند.

صغيره: دخترى كه به سن بلوغ نرسيده است.

صلح: سازش طرفين; اينكه كسى مال يا حق خود را براى توافق و سازش به ديگرى واگذار كند.

صيغه: خواندن كلماتى كه وسيله تحقّق عقد است.

(ض)

ضامن: عهده دار; متعهّد.

ضرورت: وجوب; حتميّت.

ضرورى دين: آنچه بدون ترديد جزء دين است مانند وجوب نماز و روزه.

ضعف مفرط: ضعف شديد.

(ط)

طلاق: گسستن پيمان زناشويى.

طلاق بائن: طلاقى است كه پس از آن مرد حق رجوع به همسرش را ندارد.

طلاق خلع: طلاق زنى كه به شوهرش مايل نيست ولى شوهر او را طلاق نمى دهد و زن مهر يا مال ديگرش را به او مى بخشد تا او را راضى به طلاق كند.

طلاق رجعى: طلاقى است كه مرد در عدّه زن مى تواند به او رجوع نمايد.

طلاق مبارات: طلاقى است كه در نتيجه تنفر زن و مرد از يكديگر و دادن مقدارى مال از طرف زن به شوهر واقع مى شود.

طواف نساء: اخرين طواف حج و عمره مفرده است كه ترك آن موجب استمرار حرمت همبسترى براى طواف كننده با همسرش مى شود.

طوق: گردن بند; آنچه در گردن بياويزند.

طهارت: پاكى; حالتى معنوى كه در نتيجه وضو و غسل يا تيمّم حاصل شود.

طهارت ظاهرى: چيزى كه براساس نظر شارع مقدّس محكوم به پاكى است هر چند در واقع نجس باشد مثل اين كه شخصى وارد خانه مسلمانى شود مادام كه صاحب خانه نجاست چيزى را مطرح ننمايد تمام اشياء آن خانه محكوم به پاكى است.

(ظ)

ظاهر اين است: فتوا اين است، مگر اينكه در كلام قرينه اى براى مقصود ديگر باشد.

ظهر شرعى: وقت اذان ظهر كه سايه شاخص محو مى شود يا به كمترين حد آن مى رسد و ساعت آن نسبت به فصول مختلف و افق هاى گوناگون فرق مى كند.

(ع)

عاجز: ناتوان; درمانده.

عادت ماهيانه: قاعدگى; حيض.

عادت وقتيّه و عدديّه: زنهايى كه عادت ماهيانه آنها داراى وقت مشخّص و زمان معيّن