(صفحه48) مرحوم آيت الله بروجردى معتقد بود: «علم اصول، در اين اواخر، تورّم پيدا كرده است». و ما ـ إن شاء الله ـ در اين دوره سعى خواهيم كرد به ذكر مطالب لازم ـ از نظر خود مطلب يا ابتلاى به آن ـ بپردازيم، به گونه اى كه نه خيلى مختصر و نه خيلى مطوّل باشد. اكنون با توكّل بر خداوند متعال و استمداد از ذات پاك حضرتش مباحث اين دوره را شروع مى كنيم. اميدواريم الطاف بيكرانش همواره شامل حال ما گردد و ما را مشمول دعاهاى خير حضرت بقيّة الله الأعظم ـ أرواحنا له الفداء ـ بگرداند و اسباب ظهور حضرتش را فراهم سازد. إن شاء الله.
ترتيب مباحث: مباحث ما به ترتيب كفاية الاُصول مرحوم آخوند است. ايشان مباحث كتاب خود را بر يك مقدّمه و هشت مقصد و يك خاتمه ترتيب داده است.
در مقدّمه از سيزده امر بحث مى شود:
1 ـ مباحثى در ارتباط با علم اُصول
2 ـ وضع
3 ـ استعمال مجازى
4 ـ اطلاق لفظ و اراده لفظ
5 ـ نقش اراده در موضوع له الفاظ
6 ـ وضع در مركّبات
7 ـ راه هاى تشخيص معناى حقيقى
8 ـ تعارض احوال
9 ـ حقيقت شرعيّه
10 ـ صحيح و اعم
11 ـ اشتراك لفظى
12 ـ استعمال لفظ مشترك در اكثر از معنا
13 ـ مشتق
(صفحه49)

امر اوّل

مباحثى در ارتباط با علم اُصول

(صفحه50) (صفحه51)

مسأله اوّل

موضوع علم

مرحوم آخوند مى فرمايد:
«إنَّ موضوع كلِّ علم ـ و هو الذي يبحث فيه عن عوارضه الذاتيّة، أى بلا واسطة فى العروض  ـ هو نفس موضوعات مسائله عيناً و ما يتّحد معها خارجاً و إن كان يغايرها مفهوماً، تغاير الكلّي و مصاديقه و الطبيعي و أفراده».(1)
آنچه در اين جا به نظر مرحوم آخوند حائز اهميت بوده، بيان نسبت بين موضوع هر علم و موضوعات مسائل آن علم مى باشد. ايشان در اين زمينه فرموده است: «نسبت بين موضوع هر علم و موضوعات مسائل آن، نسبت كلّى و مصاديق، و طبيعى و افراد است».
جهت اين كه ايشان عبارت را اين گونه بيان كرده، اين است كه مى خواسته تفسير خاصّى در مورد «عرض ذاتى» ارائه نمايد.

---

(صفحه52) قبل از بررسى كلام مرحوم آخوند، لازم است مباحث زير را در مورد «موضوع علم» مطرح كنيم:
الف: آيا هر علمى به موضوع نياز دارد؟
ب: بر فرض احتياج هر علمى به موضوع، آيا موضوع هر علم بايد واحد باشد؟
ج: تعريف موضوع علم چيست؟
ظاهر كلام مرحوم آخوند ـ كه فرمود: «موضوع كلّ علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتيّة» ـ اين است كه اين تفسير در مورد موضوع علم، متسالَم عليه است. و بعيد نيست اين تسالمى كه از ظاهر كلام ايشان استفاده مى شود، به تبعيت از علماى منطق باشد.(1)
از عبارت «موضوع كلّ علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتيّة» استفاده مى شود  كه:
اوّلا: علم نياز به موضوع دارد.
ثانياً: موضوع علم، واحد است.
ثالثاً: موضوع واحد، همان چيزى است كه در علم، از عوارض ذاتى آن بحث مى شود.

بحث اوّل

آيا هر علمى به موضوع نياز دارد؟

حضرت امام خمينى «دام ظلّه» مى فرمايد:
علوم، در اصلِ تدوين خود ناقص بوده و بر اثر مرور زمان تكامل پيدا كرده است. و اين گونه نبوده كه براى تدوين هر علمى، ابتدا موضوعى مشخص شده باشد و مدوِّن اصلى پيرامون آن موضوع بحث كرده باشد.

---